راهکارهای خانگی درمان مشکل بلع به مواردی گفته می شود که با انجام آن افرادی که از بیمار مراقبت می کنند به روند درمان کمک کرده و موجب به حداقل رسیدن آسیب های جانبی این اختلال می شوند.
در این مقاله قصد داریم تا با ارائه راهکارهای اولیه و خانگی، به بهبودی مشکلات بلع سالمندان و افراد دارای آسیب های مغزی کمک نماییم. راه های درمانی خانگی و موثر که لازم به ذکر است کاملا وابسته به علت شناسی اختلال بلع و نوع آن در هر بیمار متفاوت بوده و حتما قبل از استفاده، در مورد آنها ابتدا با آسیب شناس گفتار و بلع ( گفتاردرمانگر متخصص در زمینه اختلال بلع ) مشورت کنید.
راهکارهای خانگی درمان اختلال بلع، به چهار دسته کلی تقسیم می شوند :
- ایجاد تغییر در نوع ماده غذایی
- اصلاح روند تغذیه بیمار
- تصحیح حالت بدنی بیمار (پوزیشن)
- افزایش هوشیاری و آگاهی بیمار نسبت به زمان و نوع تغذیه
در ادامه این مبحث، به شرح کامل هر کدام از موارد ذکر شده، زیرمجموعه های آنها و چگونگی انجام تمرینات می پردازیم.
1 – ایجاد تغییر در نوع ماده غذایی
باور غلطی که در میان اکثریت جامعه رایج است، دیدگاه افراد نسبت به بلع آب ( نوشیدن آب ) است. تصور می شود که بیمار دارای اختلال بلع باید بتواند به راحتی آب بخورد و غالبا دیده شده حتی برای تست اختلال بلع هم به غلط از نوشیدن آب استفاده می شود. این عمل خطرناک می تواند در مواردی موجب ورود آب و محتویات حفره دهان به نای و ریه شده که در نهایت پنومونی ( عفونت ریه ) ایجاد می گردد. نوشیدن و یا هر نوع تفذیه بیمار اختلال بلع باید تحت نظر و به دستور درمانگر مربوطه باشد.
فلسفه درمان اختلال بلع با روش ایجاد تغییر در نوع ماده غذایی بدین جهت است که طبق تحقیقات و شواهد علمی ثابت شده است که در برخی موارد، بیماران با علت شناسی های متفاوت اختلال بلع، نسبت به بلع یکسری از غلظت های خاص ماده غذایی عملکرد بهتری از خود نشان می دهند. مثلا در اختلالاتی که کندی حرکت اندام مرتبط با بلع علت اصلی اختلال بوده و یا فاز دهانی بلعیدن که شامل انتقال ماده غذایی از دهان به حلق هم می شود آسیب دیده است، استفاده از مواد غذایی نیمه غلیظ و مایعات غلیظ ( بجای غذا و مایعات شل و رقیق ) به سلامت بلع و کم شدن ریسک آسپیراسیون کمک می کند. این امر در بیمارانی نظیر پارکینسون و آلزایمر و سایر اختلالات مغزی از این دست، در کنار سایر تکنیک های اصلی درمان، کاملا موثر است و مصرف مایعات رقیق نظیر آب می تواند مشکل ساز باشد.
2 – اصلاح روند تغذیه بیمار
تغذیه کردن بیماران اختلال بلع که معمولا توسط پرستاران، مراقبین و یا همراهان بیمار انجام می شود، نیازمند صبر و حوصله و همینطور آگاهی از روشهای تغذیه صحیح و اطلاع از علائم بلع پرخطر می باشد.
رعایت نکاتی کلی در ارائه مواد غذایی به افراد دارای اختلال بلع که برخی از آنها در پایین ذکر شده است می تواند موجب حذف آسپیراسیون و به حداقل رسیدن ریسک تغذیه باشد. مسلما هر نکته ای که ذکر خواهد شد حتما باید با نظر گفتاردرمانگر متخصص در اختلال بلع در مورد هر بیمار به طور خاص و انحصاری تایید شود.
الف ) استفاده از قاشق مناسب برای تغذیه
در برخی از انواع اختلال بلع، تغذیه نیازمند صبر و حوصله و ارائه غذا با حجم کم می باشد. کم بودن حجم غذا به بیمار قدرت مانور بیشتری داده و کنترل لقمه را برایش آسان تر می کند. البته این مورد هم مانند موارد گذشته دارای استثناهایی است. مثلا در بیماران اختلال بلع که علت شناسی آسیب به مشکلات حس عمقی داخل دهانی فرد مرتبط است، مواد غذایی توسط درمانگر با حجم خیلی زیاد و بصورت قاشق های سر پر ارائه می شود
ب) کنترل سرعت تغذیه
سرعت مناسب در غذا دادن به فرد دارای اختلال بلع همانند رعایت حجم مناسب غذا دارای اهمیت است. از آنجایی که فرآیند بلعیدن در افراد دارای اختلال بلع غالبا با کندی همراه بوده و زمان بر است، سرعت بالای تغذیه و اصلاحا تند تند غذا خوردن به دو دلیل موجب نقص در بلع می شود. اول بخاطر خستگی عضلات دخیل در بلع دهانی و امکان ناهمانگی بین تنفس و بلع که با علامت سرفه های ناگهانی ظاهر می شود. دوم بدلیل انباشته شدن مواد غذایی در دهان و حلق بیمار که موجب محدود شدن توانایی وی در بلعیدن می گردد.
ج) عدم استفاده از آب حین سرفه کردن
گاهی اوقات به هر دلیلی امکان وقوع سرفه در عمل تغذیه وجود دارد. این حالت به خودی خود مشکلات چندانی آغاز نمی کند. لکن با تکیه بر تصورات غلط، به محض سرفه کردن فردی که در حال غذا خوردن است به او آب می دهند که این عمل نه تنها بخاطر متفاوت بودن مسیر هوایی که به اصطلاح عامیانه سرفه از آن خارج می شود (نای) با مسیر عبور آب (مری) بی تاثیر است، که باعث وقوع آسپیراسیون آب و ورود آن به ریه شده که بسیار خطرناک است
در این مواقع توصیه می شود فرد دست از غذا خوردن کشیده و سر را به سمت پایین خم کرده، با فشار بر روی شکم باقدرت سرفه نماید و دیگران با ضربات دست ( به صورت گود) بین دو شانه فرد از پشت بعنوان کمک در تسهیل خروج ماده و بهبودی حال وی وارد عمل شوند.
3 – تصحیح حالت بدنی بیمار ( پوزیشن )
حالت استاندارد نشستن افراد حین تغذیه و جهت بلع صحیح و ایمن، مشابه با آن حالتی است که افراد پشت میز نهارخوری نشسته و سر کمی به سمت بشقاب رو به جلو خم می شود. یعنی زاویه تقریبا 90 درجه و سر کمی به سمت پایین ( چانه به سمت پایین ) خم بشود.
این حالت در اکثر مواقع موجب ایمن بودن بلع از لحاظ وضعیت بدنی می باشد. در برخی از انواع اختلالات بلع با توجه به آسیب شناسی اختلال امکان دارد این نوع پوزیشن برای بیمار مناسب نبوده و درمانگر تصمیم دیگری اتخاذ نماید. بنابراین حتما لازم است در مورد این موضوع گفتاردرمانگر متخصص در درمان بلع در مورد وضعیت بی خطر سر و تنه فرد حین تغذیه تصمیم گیری نماید.
در پاره ای مواقع بعلت مسائلی نظیر زخم ناحیه لگن و کمر، اختلالات تعادلی، عدم توانایی نگه داشتن گردن توسط بیمار و یا اختلالات هوشیاری امکان نشستن به حالت استاندارد ذکر شده فراهم نیست که در هر کدام از موارد گفتاردرمانگر بسته به وضعیت بیمار شرایط لازم را تعیین می کند.
4 – افزایش هوشیاری و آگاهی بیمار نسبت به زمان و نوع تغذیه
در بسیاری مواقع حالت هایی نظیر عدم هوشیاری کافی، خواب آلودگی، بی حالی، گیجی و گنکی ناشی از مصرف داروها، مسائل روحی و روانی و همچنین عدم تمایل فرد به نوع غذا یا زمان غذا خوردن می تواند به شدت عملکرد بلعیدن را تحت تاثیر قرار دهد. از این جهت لازم است شخص آگاهی کافی از زمان تغذیه و نوع غذا داشته باشد و حتما در حالت هوشیار و سرحال تغذیه انجام شود. استفاده از کلام حین تغذیه و بیان کلمات مرتبط با غذا خوردن و تشویق بیمار می تواند کمک شایانی در بلعیدن نماید.
همانطور که گفته شد درمان اختلال بلع یک تخصص و مهارت بوده که توسط گفتاردرمانگر (آسیب شناس گفتار،زبان و بلع) بسته به شرایط هر بیمار طرح ریزی و اجرا می شود. تاکید میگردد نکات بیان شده در این مقاله کاملا نسبی بوده و وابسته به شرایط هر بیمار می تواند متغیر و متفاوت باشد. با توجه به حساسیت اختلال بلع و تهدید حیات بیمار، قبل از انجام هرگونه اقدام تغذیه ای یا درمانی، حتما با یک متخصص گفتاردرمانی مشورت نمایید.
درمان اختلال بلع در کنار توانایی علمی بالا، نیازمند تجربه و امکانات درمانی می باشد. گفتاردرمانگر امیر زینعلی با سابقه بیش از 4500 درمان موفق، از باتجربه ترین متخصصان این زمینه می باشد. جهت دریافت مشاوره و دریافت نوبت از ایشان با تلفن های مرکز توانبخشی بزرگسالان جاویدان تماس حاصل فرمایید.
بدون دیدگاه